Frame en trucks voor NZH A600

Na de grote truck-revisie van de tweeassers is de bouw van een nieuwe tram begonnen, te weten een NZH-tweelingstel. (Foto op de site van Historisch Genootschap De Blauwe Tram.)

 De wagenbak zal in kartonbouw worden uitgevoerd: onderdelen tekenen met Inkscape, uitprinten, op bristolkarton plakken en samenbouwen. Alweer tweeënhalf jaar geleden maakte ik een proefstukje. 

Voordat we de twee bakken gaan bouwen, maak ik eerst een messing onderstel: de drie trucks (draaistellen), waarop een tweedelig frame van stelbalken rust. Bij het grote voorbeeld waren beide buitenste trucks gemotoriseerd, en onder de geleding zat een loopdraaistel. Ik doe het net andersom: het motordraaistel zit onder de geleding. Dat ziet er dan zo uit:



De twee motoren zijn traction units van ABC Gears. Ze staan rechtop, omdat de geleding zelf een smalle vouwbalg is. Tegenwoordig zijn de geledingen bijna even breed als de wagenbak, maar 75 jaar geleden waren de ontwikkelingen nog niet zo ver voortgeschreden. De ontwerpers lieten zich inspireren door de 'harmonica' tussen D-treinrijtuigen. Als je de motortruck op de tekening plaatst, zie je dat de geleding geen ruimte biedt voor de motoren. De motoren vlak leggen aan de voor- en achterzijde van de truck kan ook niet, want dan zijn ze zichtbaar op de balkons, waarvan ik de deuren aan één zijde open wil laten, zoals op veel foto's. Daarom staan de motoren rechtop in de wagenbakken. Ze blijven ruim onder de vensterbanken, dus een vrije doorkijk is mogelijk.




De twee loopdraaistellen worden op dezelfde manier gefabriceerd: twee messing wangen, waartussen de assen draaien in stevige messinglagers. De wiegbalk, bij het voorbeeld een U-balk, wordt gevormd door twee L-profielen. (Ik had geen U-balk van de juiste maat in huis.) De (stoom-)tramwielen zijn afkomstig van Philotrain.

 

Dan het frame. Net als bij het voorbeeld is dat gemaakt van U-balken met de open zijde naar binnen.

 

Uit de tekeningen die ik van JanHdH kreeg, is duidelijk op te maken dat de bakken op de middentruck een gezamenlijk centraal draaipunt bezaten. Het was dus geen Jakobsdraaistel met twee oplegpunten. En dit is het resultaat tot nu toe:

 

De stelbalk ter hoogte van de balkons wordt pas weggeslepen als de tredebakken eronder zitten. Die moeten ervoor zorgen dat het onderstel niet gaat buigen ter hoogte van de balkonvloer. Het rijdt al prima, met stroomafname alleen op het motordraaistel.

Het vervolg:
- beide kopdraaistellen ook voorzien van stroomafname
- uitgebreid proefrijden op Schragenhave: kan hij door 't wissel, en door de krappe boog het viaduct in?
- detaillering trucks: bladveren, baanruimers
- pantograaf bouwen - en dan de bakken.

Lijn 5 kan van start

Motorwagen HTM 251, de 'iconische' lijn 5-tram, is klaar voor de dienst. Het interieur, de decoder en het nieuwe onderstel zijn geïnstalleerd, en de nog ontbrekende bestemmingen in de richtingfilmkast zijn aangemaakt.

Het zinken motorblok steekt weliswaar vrij ver omhoog, maar wanneer de vloer van het compartiment is aangebracht, blijkt dat mee te vallen. De massa zit vooral onder de vloer.

Door het motorblok op de as te laten rusten, wordt de adhesie vergroot. Dat spaart weer gewichten elders uit. Vergeleken met het vorige onderstel, dat van styreen en dus lichter was, is er ca. 6 cm3 lood minder verwerkt. De daarmee vrijgekomen ruimte is dankbaar ingenomen door banken en reizigers; ook kon de DCC-chip nu onder de vloer worden aangebracht.



Boven de vloer is het motorblok is ongeveer even hoog als de banken. Als tweerichtingwagen beschikt de 250'er over banken met leuningen die naar gelang de rijrichting omgeklapt werden. Dat is in model lastig te realiseren. Daarom rijdt de ene helft van de banken vooruit en de andere achteruit. Zo zitten er altijd wel reizigers de goede kant op.



Wat Duitse trammodelbouwers graag de 'freie Fensterdurchblick' noemen, is hiermee gerealiseerd. De bedrading verdwijnt uiteraard nog uit het gezicht. Helaas was het niet mogelijk om het vensterglas te vervangen door iets vlakkers. Daarvoor moet de hele zijwand uit elkaar en dat is iets voor een volgende revisie.



Ingetuigd als lijn 5 tussen Prinsessegracht en Appelstraat staat de 251 klaar voor zijn herindienststelling op het diorama Schragenhave. Er is ook meteen een doosje van schuimplaat voor de wagen gebouwd, zodat het model eindelijk netjes vervoerd kan worden.

Van messingplaatje tot tramtruck

Het begin van de bouw van de nieuwe truck: twee messing stroken van de juiste afmetingen worden op elkaar gesoldeerd en vervolgens geboord. Zo zitten de asgaten op beide zijkanten op gelijke afstand van elkaar. Ook een stel gaatjes voor klinknagels wordt geboord.

Vervolgens de twee stroken weer van elkaar losgesoldeerd (wat niet blijkt mee te vallen in een huis zonder gas; ik deed het vroeger met een gasvlam van het fornuis). De stalen assen, dia 2 mm, steken in messing buisjes die als lagers gaan fungeren. De wielen zijn Roco-reserveonderdelen. Te veel (kunststof) spaken, en met contragewichten, maar voor de stevigheid laat ik het zo. De diameter is in ieder geval goed, en deze trams hadden spaakwielen.


Na de eerste rolproef worden de contouren van de truck afgetekend op de stroken. Een truck van dit type, anno 1919, staat afgebeeld op de NVBS-tekening van de HTM 260 en is ook te zien op een foto van de 253 in het eerste Haagse tramboekje van R.F. de Bock (Wyt). Later (1938) werden deze trucks bij de 250-279 vervangen door geklonken trucks van La Brugeoise waar meer 'vlees' aan zat en minder 'lucht'. De 280-289 hadden van huis uit al zo'n truck (van HaWa), en om het compleet te maken, de 290-299 reden op een totaal ander type, een soort 'bar frame' gebouwd van profielen.



Het uitzagen van de eerste zijkant ging vlot, en zonder een figuurzaagje te breken! Maar dat werd ruimschoots goedgemaakt bij de tweede...

Opnieuw een rolproef. Het lijkt alweer een beetje meer op een truck.



De kopbalken van het frame zijn ingesoldeerd. De inkepingen op de bovenzijde van de scheenplaat zijn een hulpje om te zorgen dat het frame een 'voor- en achterkant' heeft. De radstand in beide zijden is weliswaar hetzelfde, maar misschien staan de uiteinden in verschillende mate over, en dan zou je een scheluw resultaat kunnen krijgen. De inkepingen vallen straks achter de zijwand van de wagenbak.

De asgaten zijn naar beneden verlengd, zodat de af te veren aspotten omlaag kunnen bewegen. De gaten zijn niet omhoog verlengd, omdat de aspotten dan altijd 'op de veren' zouden moeten rijden, wat met mijn modelbouwvaardigheden onmogelijk is in te stellen. In normale omstandigheden rust het frame op de aspotten.

Op de achtergrond is overigens de aanleiding voor deze bouw-exercitie te zien: het 25 jaar geleden in elkaar geflanste en meermalen omgespoorde mechanische frame dat schuilging achter kosmetische truckzijkanten.



Het motorblok uit de vorige truck blijft gewoon in gebruik; het is afkomstig uit de Zwarte Anna, een B-stoomlocje van Fleischmann. Daar zit een open blokmotortje in dat nog steeds leverbaar is, je weet maar nooit. Het motorblok rust op de as en kan dus vertikaal meebewegen wanneer de as dat ook doet. De reactiestang en -balk, voor en achter de motor, voorkomen dat het ding gaat ronddraaien. De as moet draaien, niet de motor.

De staaldraden aan de binnenzijde van de truck oefenen neerwaartse druk uit op de lagerbussen.



Een (omgekeerde) pertinaxdwarsligger dient als bevestiging van de stroomafname-slepers, die tegen de achterzijde van de flens drukken. Rechthoekige aspotten van hetzelfde materiaal moeten gaan voorkomen dat de aslagers meedraaien met de as.



De schokdempers waarop straks de bak komt te rusten zijn aangebracht. Simpele stukjes messing in de vorm van een Y met een 'veer' uit koperdraad gewikkeld om de steel en daaraan vastgesoldeerd; vervolgens aan de achterzijde vlak gevijld en aan de truckwangen gesoldeerd.

De L-profieltjes aan weerszijden van de aspotten bewerkstelligen de vertikale geleiding.

Nu de truck stroomafname heeft en een motor kan er worden proefgereden. Het werkt.



Het geheel oogt pas goed als ook de baanschuiver is aangebracht. Eveneens uit messing, en anders dan bij de voorganger-versie loopt hij nu helemaal rondom, net als in het echt.

De decoder komt t.z.t onder de vloer; de zichtbare bedrading wordt dus nog weggewerkt.



Vijfentwintig jaar ligt er tussen deze twee trucks. Toch wel iets bijgeleerd in die tijd...



En in de primer gespoten.

Tweehonderdvijftiger gelicht

Voordat ik doorga met de aankleding van Schragenhave moet er dringend een andere klus gedaan worden. Het onderstel van tweeassige motorwagen HTM 251 begon steeds meer kuren te vertonen, en zo zwaar te lopen dat de compensatieregeling van de decoder bijkans bezweek.

Het dragende messing onderstel is ooit - eind jaren '90 - gebouwd voor normaalspoor, vervolgens versmald voor 22,5mm-spoor met buitenliggende lagers (wielen binnen het frame) en nu weer verbreed voor normaalspoor; de zichtbare zijkanten (wangen) van de tramtruck waren slechts kosmetisch en van styreenplaat.

Van al die verbouwingen is het messing onderstel, feitelijk niet meer dan een rechthoek gemaakt van strips, niet beter geworden. De kogel is door de kerk: de 251 krijgt een echte tramtruck van messing. Even doorzetten, maar dan heb je ook wat, hoop ik.

Zo zag het eruit:

Viskraam.... check!

De aankleding van Schragenhave vordert gestaag. Het pand van de boekhandel heeft nu complete sponningen in alle vensters, en het gebouw is van achter dicht, zodat het binnen donker is. De inrichting komt later.

Ook van het Academiegebouw is de beglazing compleet - behalve de zijgevel, zie ik net. Sponningen ontbreken nog; wel is het ook daar van binnen donker.

De provisorische achtergrond - hemelsblauw geschilderd tekenpapier - is vervangen door een foto-achtergrond met voornamelijk wolken.

En de haringtent heeft nu een vloer en een interieur; de geur van verse zeevis moet je er maar bij bedenken.

Er zijn nog een boel klusjes te doen in de aanloop naar Volgende Halte in juni:

• Provisorische fiddleyard bouwen aan de Leidschendamse zijde van het viaduct
• Sporen op het viaduct vervuilen, en voorzien van ijzeren wafelplaten of zoiets
• Gelijkspanningsleidingen aanleggen voor de friesverlichting en verkeerslicht e.d.
• De bovenleiding aanleggen; de masten zijn er klaar voor
• De boom op de Prinsessegracht 'beschorsen' en bebladeren
• De balustrade voor de Herenbrug maken 
• De balustrade voor de boekhandel maken
• Beglazing en tussenwandjes zijkant Academie
• Klok voor de smalle blinde gevel van de Academie maken
• Minstens een Haagse Piet Zwart-lantaarnpaal maken
• Mensen, auto's, fietsen en straatmeubilair toevoegen
• Materieeldozen en andere transportvoorzieningen maken

Nog wel even bezig, denk ik. 

Schaal nul-dakpannen

Op de boekwinkel zit een pannendak. Ik maak de dakbedekking van strookjes papier, horizontaal gelijmd over verticale ronde staafjes. De papieren strookjes, slap geworden van de royaal aangebrachte V&D-knutsellijm, worden telkens aan een kant onder de ronde staafjes gepropt (Evergreen rond, 1,2mm). Zo ontstaat de typische opeenvolging van holle en bolle vlakken van een Hollands pannendak.

Ik heb deze methode ooit eens ergens beschreven gezien (voor h0 of 00) en dacht toen: wat een gepruts. Maar het valt reuze mee. Het klinkt allemaal erg ingewikkeld, maar de foto verduidelijkt het wel:



Het pannendak wordt terracotta-oranje, niet zo fel als voorrangsbord-oranje, maar een tikje bruiner. Revell mat 85, voor wie het weten wil. Het vervuilen is nog niet helemaal geslaagd (oranje nog niet goed droog), maar daar kwast ik nog wel eens overheen.

 

Stoeptegels in schaal nul

In de afgelopen maanden is er stug doorgewerkt aan de 100 x 60 cm grote normaalspoortrammodule Schragenhave, die aansluit op het tramspoor onder Voorburg/Leidschendam Viaduct. Het linkereinde toont een stukje Prinsessegracht in Den Haag, ca. 1960, met het enkelsporige eindpunt van lijn 5, de Tekenacademie en de boekhandel van Verwijs & Stam op de hoek.
Motorwagen A251 is eveneens ontdaan van zijn Waanse kenmerken, en heeft nu weer een Haegs uiterlijk, als HTM 251.

Over de hele lengte van de module lopen niet alleen wegen en sporen, maar ook trottoirs. De kinderkopjes op de kade zijn in relief gestempeld in schuimplaat, de rest van de wegen is voorlopig geasfalteerd.

Maar de trottoirs... die moeten natuurlijk belegd worden met vierkante tegeltjes.
De stoeptegeltjes zijn gesneden uit grijs karton van 1,5mm dik, op zich al een hele klus. Naast hele tegels zijn er natuurlijk ook halfjes, tweederden en derden. En dan maar plakken. Achter elkaar gelegd ligt er op de baan een paar meter trottoir van ca. 5 cm breed, dus tel maar na.

Maar het resultaat loont de moeite. De tegeltjes worden gelegd in witte knutsellijm; als daar wat van omhooggeperst wordt tussen twee tegels, gaat meteen de grasspuit eroverheen (gewoon een oud plastic shampooflesje). Dan gaat het er zo uitzien: