Impopulaire motorwagen in dienst

Er is weer een nieuw motorrijtuig in dienst genomen op het eiland Waan. Gebaseerd op een kartonbouwplaat van Elro (Elena & Robert Hendry), en voorzien van een stevige aandrijving is open vierasser A13 een mooie aanwinst voor de Electrische Spoorweg-Maatschappij.

De uit vier wagens bestaande serie was niet geliefd bij het publiek. Ze werden aangeschaft in 1895, en in 1902 alweer buiten dienst gesteld omdat de reizigers er bijkans uitwaaiden. Er zat geen glas in de ramen, het waren wagens voor het zomerseizoen, en voor de veiligheid waren er drie stangen aangebracht voor de raamopeningen langs. Kortom, de toeristen zaten te blauwbekken in een soort rijdende gevangenis en kozen al snel voor andere vervoermiddelen. De trams werden verbouwd voor goederenvervoer.

Op het eiland Waan verliep de geschiedenis anders: rijtuig 13 bleef bewaard en is geheel dienstvaardig gerestaureerd, inclusief tralies voor de ramen. Bij mooi weer rijdt hij in de reizigersdienst, en verder is hij beschikbaar als trekkracht voor dienstritten.

Voordat de wagenbak werd geplaatst, maakte het onderstel een proefrit. Alles onder de vloer is van messing; de bouwplaat gaat uit van kartonnen stelbalken en opstaptreden, maar dat is veel te kwetsbaar. Omdat de wagenbak en dus de stroomafnemer nog ontbreken, wordt de spanning van de bovenleiding verkregen met behulp van de pantograafwagen.

"Blijven we binnen profiel? Mooi zo!"

 Na een paar geslaagde rondjes over het net met deze wonderlijke combinatie werd het rijtuig gecompleteerd met de rijtuigbak en de chip, waarna het afregelen en proefrijden pas echt begon.
Tijdens een van de ritten werd de wagen gefotografeerd vanuit bijna dezelfde hoek als de publiciteitsfoto van Elro Kits. Zoek de verschillen...

De A13 komt de hoek om zeilen. Er zijn zelfs al passagiers ingestapt.

Ter vergelijking de foto van Elro:

De blauwe kleur schijnt historisch juist te zijn. De rode huiskleur van de MER kwam pas na 1902 in zwang.
In tegenstelling tot de MER wordt er op het eiland Waan niet gereden met trolleystangen, maar met sleepbeugels en pantografen. Ik heb opnieuw gekozen voor de Fischer-beugel die bij diverse Engelse stadstrambedrijven werd toegepast. Alleen ben ik niet tevreden met de veermethode; ik heb de constructie van Mark Hughes nagebouwd, die een fosforbrons-strook gebruikt in zijn 00-versie van het beugeltje. De veerwerking is iets te stug naar mijn smaak, en mijn kwetsbare bovenleiding is daar niet blij mee.

Verder wacht de A13 nog enig schilderwerk: het dak, de beugel, de draaistellen en de zichtbare bedrading van de chip die nu in alle kleuren van de regenboog onder de stelbalk te zien is. Ook het spanwerk aan de onderkant van de wagenbak moet nog worden gemaakt, maar dan is-ie ook echt af.

Middenmasten uit de weg geruimd

De profielproblemen met het recentste materieel zijn verholpen. De tussen het spoor geplaatste bovenleidingsmasten in de dubbelsporige boog aan de rechterzijde van Waan zijn vervangen door buiten het spoor geplaatste masten.

Voor het 'siersmeedwerk' is gebruikgemaakt van enkele etsplaatjes van ScaleLink die nog in de rommeldoos lagen. Wellicht iets overdadiger dan het origineel, maar in ieder geval ouderwets.

Aandrijving voor 22,5mm-spoor

Meterspoor in schaal nul is leuk, maar hoe kom je aan aandrijvingen die rijden op 22,5mm-spoor?

Eén mogelijkheid is het gebruiken van h0-onderstellen die zijn aangepast voor het bredere spoor. En dan liefst op basis van een aandrijving die het in h0 al heel erg goed doet.

In Narrow Lines, het blad van de 7mm Narrow Gauge Association waarvan ik een stapel oude exemplaren weer eens heb doorgelezen, wordt hoog opgegeven van de rijkwaliteiten van Amerikaanse h0-modellen. En terecht. Op beurzen in Nederland kom je regelmatig tweedehands Amerikaanse dieselloks tegen voor een paar tientjes, die een prachtige aandrijving voor een vierassige tram kunnen leveren.

Ik kocht vorige week in Rijswijk onder andere een lok waar deze aandrijving uit afkomstig is (sorry vorige eigenaar, als je je dierbare US-lokomotief hier terugziet als een mishandeld karkas). Niet splinternieuw, maar met een krachtige centrale motor, twee vliegwielen en alle alle assen via kardan aangedreven.

Dat wordt de aandrijving van een tramrijtuig op basis van een Elro-kit, die bedoeld zijn om kartonnen modellen te bouwen. Uitgebeeld wordt het Manx Electric-rijtuig 13, dat niet meer bestaat. (Foto van het kartonmodel van tramwayinfo.com.)

Dit is de diesellok van onderen:

De lok was oorspronkelijk zesassig. Het rechterdraaistel is al aangepast: de middelste as is eruit, en de twee andere assen zijn vervangen door asjes van 28 mm lang, waar de h0-wielen zijn opgeperst, met het aandrijftandwiel ertussenin, plus twee plastic afstandsbusjes om de as centraal te houden. De twee munten dienen voor de grootte-vergelijking, en ze vormen tevens het enige bedrag dat ik extra moest uitgeven, bovenop de aanschaf van deze tweedehandslok, om de verbouwing uit te voeren. De asjes zijn namelijk 2,38mm in diameter, dat is 3/32 inch, en mijn lokale leverancier (Modelbouwcentrum Hilversum) kon dat staafmateriaal zó uit vooraad leveren. Steunt uw lokale winkelier!

Verder verloor het rechterdraaistel zijn imitatiezijkanten met aspotten en veren enzovoorts; in de plaats daarvan kwamen beugeltjes die straks de nieuwe Manx draaistelzijkanten gaan dragen, een representatie van de Milnes plate frame-draaistellen uit de oertijd. Het linkerdraaistel krijgt dezelfde behandeling. Verder zijn de wielen en de contactlamellen in de motor schoongemaakt, de motorlagers geolied, de wormwielen ingevet, en de kunststof vertragingskasten ontdaan van olie die daar niet thuishoort. Het onderstel loopt nu weer als het spreekwoordelijke zonnetje.

Op de volgende foto staat het h0-onderstel (andersom) in de zwarte rechthoek die aangeeft hoe groot de vloer c.q. de stelbalken van het tramrijtuig zullen worden. De diesellok-aandrijving zal ook nauwelijks uitsteken boven de ramen. Al is de radstand van de draaistellen zelf iets te groot, dat neem ik graag voor lief als ik daarmee een uitstekend rijdend trammodel krijg.

Le Train Rouge

De Train Bleu tussen Lyon en Neuville, langs de Saone, reed soms met wel zes aanhangrijtuigen. Omdat ik het wat leeg vond op de baan van Waan, heb ik eens alle zes bijwagens achter elkaar gezet, á la Train Bleu, maar dan rood. Met motorwagen A3 ervoor, die twee motordraaistellen heeft, kwam de zaak zelfs langzaam in beweging. Maar om nou te zeggen dat het bergopwaarts en door de bogen makkelijk reed, nee, dat niet.

De hele sleep geeft een aardig beeld van de Waanse tramgeschiedenis, in chronologische waanorde. Vooraan in beeld motorwagen A3, daarachter drie rijtuigen naar bestaande voorbeelden van de Manx Electric. Dan een gesloten tweeasser die zijn leven begon als groen motorrijtuig bij het Black Country Museum, en een fantasierijtuigje op Gnomy-basis, dat wat scheef door het wissel hobbelt. Tenslotte de B13, ooit BY13 van de Waterlandse tram.

Ter vergelijking nog even die Train Bleu, die in 1957 werd opgeheven. Sterke jongens, die motorwagens! Foto uit een Frans forum (nog bedankt Henk B, voor de link). Foto: B.L., collectie michel/57.

Eenbenige Belg voor A205

De Flexity A205 reed rond met een geleende schaarbeugel, maar dat oogt wat vreemd op een moderne tram. Daarom is een eenbeenpantograaf gebouwd naar Brussels voorbeeld. Het origineel konden we opmeten in het Brusselse trammuseum.

De stroomafnemer is nagenoeg identiek aan de Faively-pantografen op het dak van o.a. NS Plan-V-treinstellen, maar een fractie groter. Ook is de verticale uitslag minder beperkt. Het is opmerkelijk hoe stabiel en robuust zo'n ding is, ook in model. Het moeilijkste was nog het vinden van veertjes met de juiste trekkracht. Uiteindelijk, na het maken van onderstaande foto's, bleken twee Märklin-relaisveertjes precies goed te zijn.

De panto is gemaakt van messingbuisjes, -profiel en -staaf, nieuwzilverdraad, fosforbronsdraad en koperdraad.

Het dak van de A205 voor en na. Alleen nog wat schilderwerk op het dak moet worden gedaan.

Bovenleidingsmast voor twee sporen

Overal op het eiland Man is de bovenleiding boven dubbelsporige trajecten opgehangen aan centraal geplaatste masten. Op het eiland Waan dus ook. Maar, zoals we een tijdje terug constateerden, geeft dat in de krappe bogen problemen met het nieuwste, bredere en langere, materieel.

Eén centraal geplaatste mast moet dus vervangen worden door eentje die buiten de sporen staat. Liefst eentje naar Manx voorbeeld, maar zijn die er wel? In het boek van Mike Goodwyn vond ik een foto die voldoende inspiratie biedt. De MER-lijn ligt bijna helemaal op vrije baan, behalve een stukje in Ramsey. Daar kun je geen masten midden op de weg zetten. Dat moet 'm dan maar worden.

Dat wordt fijn solderen...
 

De beste wensen