Een Kleine Budapester, dat is de gangbare bijnaam voor de tram die nu in aanbouw is voor Schragenhave. Als NZh-liefhebber wil je natuurlijk een Budapester op je baan, maar dat is voor Schragenhave geen goed idee.
De Budapesters, grote vierassige wagens, reden in formaties van twee of drie wagens. In schaal nul al gauw een meter lang, en zo'n combinatie is gewoon te veel voor een modelbaan van 3m60.
Voor de lokaaldiensten schafte de NZH een kortere versie van de Budapester-wagens aan. Die reden met een of twee bijwagens, of solo, op de diensten tussen Scheveningen en Voorburg. Voor de lange trajecten naar Leiden en verder waren ze eigenlijk te traag, zeker met twee aanhangrijtuigen.
Zo'n korte Budapester, zeker alleen rijdend, is wel passend voor Schragenhave. Zo is het Hongaarse materieeltype vertegenwoordigd, en wel door een wagen waar ruimte voor is.
Het frame en de draaistellen zijn in ruwbouw gereed; nu is het tijd voor de eerste proefritten. Kan de tram door het knelpunt, de krappe S-vormige spoorverbinding bij de remise?
 |
| Het geraamte van de NZH A508 op het overloopwissel. Kan dat? |
 |
| De wielen komen in aanraking met het frame. Bij tweerailbedrijf kan dat leiden tot kortsluiting. Ook is er kans op ontsporing als het draaistel niet helemaal vrij kan uitzwenken. |
Werk aan de winkel dus!
Door de covid-maatregen kon het jaarlijkse Spoornulweekeinde niet doorgaan, en daarmee verviel ook het optreden van Schragenhave in de grote zaal in Oldenzaal.
Op het alternatieve Virtuele Spoornulweekeinde leverden nulspoorders hun bijdragen in woord en beeld, en ook wij waren erbij. Vanuit de hobbyruimte vertoonden we een uur lang de trambewegingen op Schragenhave, aangevuld met presentaties over de voorbeeldlocaties, materieelkeuzes en... fietsen.
Storing van minuut 13 tot 16 omdat ik op de kabel van de camera stond, sorry.
Nu de wagen rijvaardig is, en voorzien van een Arhemse sleepbeugel, is de beurt aan het uiterlijk. De GETA 79 was ivoorwit, met donkergroene bufferbalken. Dat is heel anders dan het bonte rood, licht- en donkergeel en bruin van de Steinway Lines.
Gelukkig ging het rood en bruin er makkelijk af met ecologische thinner (maar wel ventileren hoor).
 | |
| De hoogglanzende basislaag is geel. Die bevrijden we van de bruine en rode opdruk, |
Het overblijvende citroengeel handhaven we, als grondverf voor de ivoorwitte kleur. Ten behoeve van het schilderwerk zijn de glasinzetten uitgenomen.
 |
| De ivoorwitte lak is flink verdund, om mooi uit te vloeien. Dekken doet hij niet in één keer, maar dat hoeft ook niet. Een tweede laag - en op enkele plaatsen een derde - worden na droging probleemloos aangebracht, met een prima resultaat. Alles met de kwast. |
Het resultaat: een streekvervoerplaatje te Schragenhave: NZH-Tigercub op het remiseterrein, BBA-bus met een groepsvervoer buiten z'n eigen regio, en GETA-tram 79 onder de draad.
Bij de eerste grote revisie krijgt de GETA 79 dubbele koplampen, zoals het voorbeeld ook had om te voldoen aan de wettelijke regels voor interlokale tramlijnen.
In de werkplaats van Schragenhave kreeg dit trammetje de bijnaam De Erwt. Niet omdat hij klein is, maar vanwege de naam Birney, die dit tramtype in de USA draagt. Erwt en Birney...
De tram, een Corgi Classics-model in 1:48, ooit verworven op een modelbouwbeurs, stond al jaren in de kast om ooit verbouwd te worden tot een Nederlandse tram. Er hebben drie van deze trams rondgereden op het Arnhemse tramnet, overigens met weinig succes.
De Amerikaanse rijtuigen, aangeschaft door de Tramwegmaatschappij Oosterbeek-Laag (TOL), arriveerden pas in Nederland toen de TOL al was opgeslokt door de OSM, die spoedig opging in de NBM, die de wagens grif uitleende aan de GETA. Maar ook de Arnhemse tram had weinig plezier van de kleine trams, met een gering motorvermogen en slechts een enkele in- en uitstapdeur.
De wagens eindigden roemloos als aanhangrijtuigen bij de NBM, die ze achter de hand hield voor grote drukte, maar zelden inzette. Al voor de Tweede Wereldoorlog werden de trammetjes gesloopt.
Ik doste het Corgi-model uit als GETA-tram.
 |
| Zó uit de doos: Birney 1668 van de Newyorkse Steinway Lines. |
De zware, spuitgietmetalen tram kreeg als aandrijving het chassis van een Rivarossi rangeerlokje. Robuust, en opgewassen tegen het gewicht van de tram.
 | |
| Rijden kan hij alvast, met het op maat gezaagde Rivarossi-onderstel. |
Bij hun Nederlandse eigenaren hadden deze trams natuurlijk geen trolleystang. Op de drieënhalve foto die er bestaat van deze wagens is te zien dat ze een kort sleepbeugeltje hadden, dat bij wisseling van de rijrichting "bovenover" omklapte onder de rijdraad.
 |
| De beugel probeert altijd de verticale stand in te nemen, door de veer onder het draaipunt. In het echt werkte het anders, maar deze oplossing op het model functioneert perfect. |
Ook aan het uiterlijk moest iets gebeuren om er een overtuigende GETA-wagen van te maken. Diverse tramhistorici hielpen me aan de juiste nummering (het waren de 78, 79 en 80). Ik koos voor 79, onder andere omdat er al een nul-model van de 78 bestaat. Mij is niets bekend over individuele verschillen tussen deze drie wagens, al waren die er vast wel.
Nu de aansturing van de eenassige draaistellen is opgelost, kon het rijtuig afgebouwd worden. De HTM 685 is in dienst genomen, na enkele proefritten.
 |
| Proefrit achter de HTM 251, waarmee de wagen een mooie combinatie vormt. |
 | |
| De nummerfilmkasten zijn op het dak geplaatst, en het stopcontact voor de verlichtingskabel is aangebracht in het balkonscherm. Er is nog wel het nodige schilderwerk te verrichten. |
 |
| De HTM 685 is gecompleteerd met handgrepen, wagennummers, biezen, en in gebruik genomen door passagiers. De werkplaats van Schragenhave is klaar voor een volgend project, dat achter de 685 al opdoemt. |
Na een suggestie van GerardvV op het Beneluxspoor-forum is er een tussenschakel ingebouwd in het aansturingsmechanisme van de eenassige draaistellen.
De koppeling stuurt nu niet langer het voorste draaistel direct aan. In plaats daarvan vormt de koppeling de stok van een T, met het draaipunt op de kruising van de stok en de dwarsbalk.
Vanaf de dwarsbalk lopen stangen naar het draaistel, maar hoe dichter die stangen bij het draaipunt van de koppeling zitten, hoe kleiner de beweging is die wordt overgedragen op de truck. Precies wat we nodig hebben.
Het rijdt nu prima door de bogen en ziet er zo uit:
