Aandrijving voor 22,5mm-spoor

Meterspoor in schaal nul is leuk, maar hoe kom je aan aandrijvingen die rijden op 22,5mm-spoor?

Eén mogelijkheid is het gebruiken van h0-onderstellen die zijn aangepast voor het bredere spoor. En dan liefst op basis van een aandrijving die het in h0 al heel erg goed doet.

In Narrow Lines, het blad van de 7mm Narrow Gauge Association waarvan ik een stapel oude exemplaren weer eens heb doorgelezen, wordt hoog opgegeven van de rijkwaliteiten van Amerikaanse h0-modellen. En terecht. Op beurzen in Nederland kom je regelmatig tweedehands Amerikaanse dieselloks tegen voor een paar tientjes, die een prachtige aandrijving voor een vierassige tram kunnen leveren.

Ik kocht vorige week in Rijswijk onder andere een lok waar deze aandrijving uit afkomstig is (sorry vorige eigenaar, als je je dierbare US-lokomotief hier terugziet als een mishandeld karkas). Niet splinternieuw, maar met een krachtige centrale motor, twee vliegwielen en alle alle assen via kardan aangedreven.

Dat wordt de aandrijving van een tramrijtuig op basis van een Elro-kit, die bedoeld zijn om kartonnen modellen te bouwen. Uitgebeeld wordt het Manx Electric-rijtuig 13, dat niet meer bestaat. (Foto van het kartonmodel van tramwayinfo.com.)

Dit is de diesellok van onderen:

De lok was oorspronkelijk zesassig. Het rechterdraaistel is al aangepast: de middelste as is eruit, en de twee andere assen zijn vervangen door asjes van 28 mm lang, waar de h0-wielen zijn opgeperst, met het aandrijftandwiel ertussenin, plus twee plastic afstandsbusjes om de as centraal te houden. De twee munten dienen voor de grootte-vergelijking, en ze vormen tevens het enige bedrag dat ik extra moest uitgeven, bovenop de aanschaf van deze tweedehandslok, om de verbouwing uit te voeren. De asjes zijn namelijk 2,38mm in diameter, dat is 3/32 inch, en mijn lokale leverancier (Modelbouwcentrum Hilversum) kon dat staafmateriaal zó uit vooraad leveren. Steunt uw lokale winkelier!

Verder verloor het rechterdraaistel zijn imitatiezijkanten met aspotten en veren enzovoorts; in de plaats daarvan kwamen beugeltjes die straks de nieuwe Manx draaistelzijkanten gaan dragen, een representatie van de Milnes plate frame-draaistellen uit de oertijd. Het linkerdraaistel krijgt dezelfde behandeling. Verder zijn de wielen en de contactlamellen in de motor schoongemaakt, de motorlagers geolied, de wormwielen ingevet, en de kunststof vertragingskasten ontdaan van olie die daar niet thuishoort. Het onderstel loopt nu weer als het spreekwoordelijke zonnetje.

Op de volgende foto staat het h0-onderstel (andersom) in de zwarte rechthoek die aangeeft hoe groot de vloer c.q. de stelbalken van het tramrijtuig zullen worden. De diesellok-aandrijving zal ook nauwelijks uitsteken boven de ramen. Al is de radstand van de draaistellen zelf iets te groot, dat neem ik graag voor lief als ik daarmee een uitstekend rijdend trammodel krijg.

Le Train Rouge

De Train Bleu tussen Lyon en Neuville, langs de Saone, reed soms met wel zes aanhangrijtuigen. Omdat ik het wat leeg vond op de baan van Waan, heb ik eens alle zes bijwagens achter elkaar gezet, á la Train Bleu, maar dan rood. Met motorwagen A3 ervoor, die twee motordraaistellen heeft, kwam de zaak zelfs langzaam in beweging. Maar om nou te zeggen dat het bergopwaarts en door de bogen makkelijk reed, nee, dat niet.

De hele sleep geeft een aardig beeld van de Waanse tramgeschiedenis, in chronologische waanorde. Vooraan in beeld motorwagen A3, daarachter drie rijtuigen naar bestaande voorbeelden van de Manx Electric. Dan een gesloten tweeasser die zijn leven begon als groen motorrijtuig bij het Black Country Museum, en een fantasierijtuigje op Gnomy-basis, dat wat scheef door het wissel hobbelt. Tenslotte de B13, ooit BY13 van de Waterlandse tram.

Ter vergelijking nog even die Train Bleu, die in 1957 werd opgeheven. Sterke jongens, die motorwagens! Foto uit een Frans forum (nog bedankt Henk B, voor de link). Foto: B.L., collectie michel/57.

Eenbenige Belg voor A205

De Flexity A205 reed rond met een geleende schaarbeugel, maar dat oogt wat vreemd op een moderne tram. Daarom is een eenbeenpantograaf gebouwd naar Brussels voorbeeld. Het origineel konden we opmeten in het Brusselse trammuseum.

De stroomafnemer is nagenoeg identiek aan de Faively-pantografen op het dak van o.a. NS Plan-V-treinstellen, maar een fractie groter. Ook is de verticale uitslag minder beperkt. Het is opmerkelijk hoe stabiel en robuust zo'n ding is, ook in model. Het moeilijkste was nog het vinden van veertjes met de juiste trekkracht. Uiteindelijk, na het maken van onderstaande foto's, bleken twee Märklin-relaisveertjes precies goed te zijn.

De panto is gemaakt van messingbuisjes, -profiel en -staaf, nieuwzilverdraad, fosforbronsdraad en koperdraad.

Het dak van de A205 voor en na. Alleen nog wat schilderwerk op het dak moet worden gedaan.

Bovenleidingsmast voor twee sporen

Overal op het eiland Man is de bovenleiding boven dubbelsporige trajecten opgehangen aan centraal geplaatste masten. Op het eiland Waan dus ook. Maar, zoals we een tijdje terug constateerden, geeft dat in de krappe bogen problemen met het nieuwste, bredere en langere, materieel.

Eén centraal geplaatste mast moet dus vervangen worden door eentje die buiten de sporen staat. Liefst eentje naar Manx voorbeeld, maar zijn die er wel? In het boek van Mike Goodwyn vond ik een foto die voldoende inspiratie biedt. De MER-lijn ligt bijna helemaal op vrije baan, behalve een stukje in Ramsey. Daar kun je geen masten midden op de weg zetten. Dat moet 'm dan maar worden.

Dat wordt fijn solderen...
 

De beste wensen

Profiel van (niet zo) vrije ruimte

Hoe staat het eigenlijk met de nieuwe dubbelgelede tram Flexity A205, die gebaseerd is op een speelgoedmodel van 15 euro?

Alweer een paar maanden terug maakten we melding van de proefrit, die met een gemengd resultaat werd afgesloten, maar daarna werd het stil. Andere Waanse werkzaamheden kregen voorrang.

Inmiddels is de A205 voorzien van weer een andere aandrijving, afkomstig van een MagicTrain-diesellokje, en we kunnen melden dat de nieuwe tram rijdt. Voorzien van een Lenz Silver decoder zijn de rijeigenschappen van het ding redelijk; het is maar een klein motortje dat erin zit, en de hellingen en bogen van Waan zijn pittig. We kunnen dus beginnen aan de slotfase: nog wat gewicht toevoegen in de niet-aangedreven tweede kopbak, de bedrading van de decoder wegwerken, en een passende pantograaf op het dak.

De wagen is nu getooid met een Zwitserse schaarbeugel van een elok - niet helemaal verkeerd voor een model naar Geneefs voorbeeld, maar niet echt des trams. Daarom is er een eenbeenpantograaf in aanbouw voor deze tram, naar... Brussels voorbeeld. Maar daarover later meer.

De inzet van het nieuwe materieel - gelede wagen A205 en ook aanhangrijtuig B13 - is nog niet onbeperkt mogelijk. De Zwitser is breder dan de tot nu toe ingezette trams, en het aanhangrijtuig heeft een grotere overhang dan zijn Manxe collega's. Daardoor komt het vooral in de dubbelsporige boog rechts in het baanplan tot ongewenste situaties. Zie de foto's.

Er is maar één plek op Waan waar de hart-op-hart-afstand van het dubbelspoor voorbeeldgetrouw is, en dat ligt in een boog, en uitgerekend daar staat een middenmast in de weg. Daar moet iets aan gebeuren.

Brill-draaistel

Inmiddels is het nieuwe draaistel voor de A 22 alweer klaar. Eerst het bovenaanzicht. Het is echt haaks hoor, maar de lens geeft enige vertekening in de macro-stand. Het is geen platencamera...
De wangen van de truck zijn van 0,5mm messing. De dwarsbalken zijn spoorstaaf code 100.

En weer gemonteerd onder de A22. De bladveren zijn opgebouwd uit strookjes messing, en de aspotten zijn scheef doorgezaagde stukjes U-profiel. Mooi genoeg.

Mank draaistel

De niet-gemotoriseerde truck van de vierasser A22 was al enige keren provisorisch gerepareerd. Vooral de verbinding tussen de messing baanruimer en de kunststof wangen van het draaistel was problematisch. Kort voor het nulweekeinde van vorige maand kreeg de wagen een chip, en de proefritten lieten zien dat alles elektrisch gesproken in orde was.

Maar mechanisch niet. Het gewicht van de tram, plus de reparaties, bleken na vier jaar toch te veel te zijn geweest voor het zelfgeconstrueerde polystyreendraaistel. De baanruimer sleepte over het spoor, en echt lekker reed het niet. De foto laat zien waarom: een kunststofconstructie is best bruikbaar voor lichte aanhangrijtuigen, maar voor een zwaar motorrijtuig is iets beters nodig.

Er is dan ook een messing truck in aanbouw, opnieuw een Brill 27C, die iets beter bestand zal zijn tegen de krachten die erop worden uitgeoefend.

Dit loopdraaistel is niet haaks meer. Dat de tram nog redelijk reed, is verbazend.

Tijdens de bouw van het rijtuig. Toen alles nog goed was... 

De A22, kort na voltooiing in 2008

Tram bij nacht

Soms kijk je naar de modelbaan op een onverwachte manier.

Net voordat ik de laatste lamp in de hobbyruimte wilde uitdoen, viel mijn oog op het remiseterrein. Een diensttram stond daar klaar voor een nachtelijk transport. Kennelijk zou het tramverkeer overdag te veel hinder ondervinden van het lossen van de bakwagen met verse ballast.

Ondanks het heldere maanlicht zou de bestuurder nog wel zijn koplamp moeten ontsteken...

De rode tram

Op het Nulweekeinde draaide het nieuwe gesloten rijtuig B13 mee in het dienstrooster, getrokken door de vierassige motorwagen A3. Met de postgoederenwagen erachter was het voor Waanse begrippen een fors konvooi.
Op de foto is de A3 al door het kleine S-bochtje bij de remise, terwijl de sleep er nog doorheen moet. Vandaar de ogenschijnlijk verschoven positie van de motorwagen, die bovendien een paar millimeter smaller is dan het aanhangrijtuig.

Gasten op Waan

Tijdens het Spoornulweekeinde 2012 mocht het eiland Waan weer eens gast-materieel van andere trambedrijven verwelkomen. Op het enige stukje normaalspoor op het remiseterrein werden o.a. tweeassers van Lehnhardt tentoongesteld.

Temidden van het andere materieel slaan de tinplate-modellen van Lehnhardt qua detaillering helemaal geen gek figuur. Dank aan Rob Giskes voor het ter beschikking stellen van deze wagens!

Waan in Zutphen

Bijna vergeten te melden: het eiland Waan is vandaag en morgen te bezichtigen op het Spoor Nul Weekeinde in Zutphen, in het onderwijsgebouw aan de Wijnhofstraat 1. Welkom, gratis.

Maar ik had het ook zó druk met het digitaliseren van de volledige Waanse tramvloot, dat het bloggen er lelijk bij is ingeschoten. Maar het werkt!

Op de voorgrond: h0 en 0 naast elkaar. Op de achtergrond: het Eiland Waan.

Van Waterland naar Waan

In 1956 staakte de Waterlandse tram van de NZH haar diensten. De tramrijtuigen verlieten het gebied ten noorden van Amsterdam. Van dit metersporige materieel is het één en ander bewaard gebleven bij het NZH-museum in Haarlem. Verder is er niets van over. Of toch?

De BY 13 arriveerde begin 1956 op het eiland Waan en werd daar na een revisie in dienst genomen.
Het model is nu voltooid, en zal hopelijk zijn première beleven op het Nulspoorweekeinde in oktober 2012.

Hier is alvast een kiekje...

Het rijtuig wordt op Waan ingezet onder het administratieve nummer B13.