Strikt gesproken speelt dit zich niet meer af op het Eiland Waan, maar het is er een vervolg op, dus ik vertel het toch maar hier. Eerder gepubliceerd op het Spoornulforum.
We zijn aan het experimenteren met automatische koppelingen van Sprat & Winkle (S&W).
De koppelingen worden geleverd als plat etsplaatje, plus nieuwzilverdraad en ijzerdraad. Een tweede etsplaatje bevat de montagerechthoekjes waaraan de koppelingsonderdelen worden opgehangen en waarmee ze worden bevestigd onder de wagenbak. Er is enig soldeerwerk nodig.
Hoezo automatische koppelingen? Het ligt in de lijn der verwachtingen dat een toekomstig tramproject in 0 het zal moeten hebben van handbestuurde motorrijtuigen en rangeerbewegingen met bijwagens en werkmaterieel. Dat is heel wat anders dan het automatisch rondjes rijden met vaste combinaties zoals op het Eiland Waan. Daar voldeed de bekerkoppeling uitstekend om handmatig tramstellen te vormen die dan enkele uren ongewijzigd bleven.
Bij automatische koppelingen in 0 denk je tegenwoordig al gauw aan Lenz, maar aan de voorgevel van de relatief kleine tramvoertuigen ziet dat er nogal onevenwichtig uit. Het meest prominente deel van de S&W is de koppelhaak, die smal is. Geen zware koppelkop. Verder heeft de koppeling een brede beugel - bij spoormaterieel zit die tussen of onder de buffers.
Op de foto valt de chemisch gezwarte koppelhaak niet eens meteen op. Hij domineert in ieder geval niet. Of je de koppelbeugel ziet, hangt ook van de lichtval af. Hij is hier matgrijs geverfd.
Van opzij is de beugel nauwelijks te zien; de koppelhaak steekt niet veel verder uit dan de bekerkoppeling van het grote voorbeeld. Goed te zien is het naar beneden hangende ijzerdraadje, dat straks een rol gaat spelen bij het ontkoppelen.
Eerst maar eens aankoppelen. Bij het naar elkaar toe rijden komen de koppelhaken naast elkaar. Ze hangen niet centraal boven het spoor, maar wijzen naar rechts. Dat komt mooi uit, want echte bekerkoppelingen hangen doorgaans ook opzij als ze niet in gebruik zijn.
Zo ziet het er van boven uit:
De gebogen voorkant van de haak glijdt soepel onder de koppelhaak, en bij het andere voertuig gebeurt hetzelfde. De haak wil weer naar boven door een tegengewicht dat onder de wagenbak hangt. De zwaartekracht werkt altijd, dus de haak komt altijd weer naar de horizontale positie terug. En voilà, gekoppeld zijn de voertuigen.
Het ontkoppelen gebeurt magnetisch. Ik heb permanentmagneten onder het spoor gebruikt. Magnetisme werkt altijd, net als de zwaartekracht, dus zodra het ijzerdraadje van de koppeling zich boven de magneet bevindt, wil de hele koppeling naar beneden. S&W levert daartoe magneten die lang genoeg zijn om beide koppelingen tegelijk aan te trekken; ik heb twee kleine neodymium-magneten onder het spoor geplaatst. Onder iedere groene strook zit er een, centraal in het spoor. De haken gaan omlaag.
Nu kun je twee dingen doen: het tractievoertuig wegrijden en het getrokken voertuig achterlaten; of het getrokken voertuig los opduwen. Wanneer je begint te duwen, staan de koppelingen nog omlaag, dus er wordt niet opnieuw aangekoppeld; de hele haak bevindt zich dan achter de koppelbeugel.
Wat gebeurt er onder de vloer? Simpel gezegd: de koppeling is een asymmetrische wip. Ongeveer halverwege is de koppeling opgehangen aan een draaipunt, dwars onder de bufferbalk, bestaande uit twee omgebogen draadjes. Het tegengewicht, de vertinde 'peddel' rechts, is het zwaarste deel van de wip, en houdt de koppelarm omhoog tegen de beugel aan.
Bevindt het bungelende ijzerdraad zich boven een magneet, dan wordt het aangetrokken en scharniert de koppeling om het draaipunt omlaag. Ontkoppeld!
De nulversie van S&W is uiteraard ontwikkeld voor spoormaterieel, en gaat uit van een wagenbodemhoogte van 20mm boven spoorstaaf. In plaats van het bungeldraadje kun je dan drie ijzeren schakels aan de koppeling hangen. In de praktijk blijkt de 12mm b.s. van mijn trams geen bezwaar te zijn. Er is dan nog altijd ruimte genoeg om de koppelhaak omlaag te laten klappen.
Uitslag van het experiment: positief. Dit werkt goed, is niet kwetsbaar en niet al te lelijk. Ik overweeg wel om de koppelbeugel van iets dunner draad te maken; dat kan best, zolang je maar geen goederentreinen van 60 assen wilt trekken.
De webwinkel van de leverancier, http://www.wizardmodels.co.uk/, had op het moment van schrijven enkele technische problemen, maar functioneert doorgaans probleemloos.
