Voortschrijdend inzicht

Verstandige modelbouwers maken eerst een plan van eisen, vervolgens een ontwerp, en dan gaan ze pas bouwen. Ik beken dat ik niet tot die groep hoor. Ik ben gewoon maar begonnen met een stukje modelbaan, dat daarna uitgroeide tot de tentoonstellingsbaan Het Eiland Waan. Het geheel groeide niet alleen in de breedte en de diepte, maar ook in de hoogte. Daarbij werd niet goed nagedacht.

Aanvankelijk - we schrijven eind negentiger jaren - was de spoorhoogte van het Eiland Waan 1m00, net als de Fremo-spoornulmodulen. De achtergrondplaten waren 50 cm hoog, en de frieslijst leverde een kijkopening op waardoor je de bovenrand van de achtergrond niet kon zien. Zo dus:

In 2004 werd de baan op langere poten gezet, waarmee de spoorhoogte omhoog werd gebracht naar 1m30. Daardoor kijk je niet meer 'uit de lucht' naar het tafereel, maar meer vanuit ooghoogte. Gemiddeld dan, want mensen zijn nu eenmaal niet allemaal even lang. Voor de kinderen kwamen er opstapjes, zodat zij ook met hun neus boven de rand uitkwamen. Bij deze aanpassing van de hoogte bleven de achtergrondplaten en de kijkopening hetzelfde.
Resultaat: prettiger kijken, maar nu kwam de bovenrand van de achtergrondplaten in het blikveld, en ook de muren, deuren enz. die zich daarachter bevonden. Zie foto 2: Nu komt de denkfout. Om bovenstaand probleem op te lossen, werden de achtergrondplaten vervangen door tien centimeter hogere. Maar verder werd er niks aangepast. Visueel was het probleem toen verholpen, maar ruimtelijk was er een nieuw probleem ontstaan: de linker- en rechtermodule vormden ingepakt een blok van 80 x 80 x 60. Samen met de lange middenmodules, die samen ingepakt ook een blok van 60 cm dik vormden, paste het geheel niet meer achterin een stationwagen of "slagersbestelwagen". Die consequentie had ik niet voorzien.
Er was nu steeds een (duur) busje nodig voor het transport. En in de opslag nam Waan ook meer plaats in, naast de ruimtevretende normaalspoormodulen.
Wat ik natuurlijk had moeten doen, was de frieslijst verlagen. Kijk nog even naar foto 2 hierboven. Had ik de frieslijst daar 4 cm laten zakken, dan was de bovenrand van de oude achtergrond weer buiten het blikveld van de gemiddelde volwassene gevallen. En klaar. Het inzicht is gekomen met de jaren: na tien jaar worstelen met net te grote kisten heb ik de frieslijst 4 cm verlaagd, en ook 10 cm afgezaagd van de achtergrondplaten. In plaats van 80 x 80 x 60 is de ingepakte combinatie van de linker- en rechtermodule nu (weer) 80 x 80 x 50. Ook de middenmodule is ingepakt kleiner geworden: het was 120 x 40 x 60, en is nu 120 x 40 x 50. Doordat de frieslijst 4 centimeter is gezakt, blijven de verlaagde bovenranden van de achtergrond voor de gemiddeld lange kijker buiten zicht, zonder dat er meteen een 'brievenbuseffect' is ontstaan: Samen zijn de ingepakte modules nu maximaal 1m00 dik, wat grote voordelen heeft bij opslag en transport.
Nog mooier zou het zijn om een achtergrond te hebben met afgeronde, minder zichtbare hoeken, maar dat kan in de huidige opzet niet. Dan past de andere module niet meer ondersteboven in de hoek van de achtergrond, bij het inpakken. Dat laten we dus maar zo.

Eindelijk: de kabeltram (zonder kabel)

In 2006 was het Eiland Waan te gast op de internationale spoornultentoonstelling Continental O Gauge in Winchester. In datzelfde weekend konden we ook een kijkje nemen bij de spoornulclub in Winchester, die op de zolder van een boerderij een enorme baan heeft gebouwd.
Van Sam, één van de leden van die club, kregen we bij die gelegenheid een model aangeboden van een kabeltram uit San Francisco in 1:48. Hij had het decennia eerder gebouwd en het ding had al die tijd als statisch model op zijn schoorsteenmantel gestaan. Sam vond het trambedrijf van Waan een uitstekende bestemming voor de kabeltram, en daar waren we blij mee.
Bij de overdracht vond een klein ongeval plaats, waarbij de wagen lichte schade opliep die inmiddels is hersteld. Op het Eiland Waan zou deze kabeltram de vertegenwoordiger worden van de allang opgeheven kabeltram van Douglas, de hoofdstad van het Isle of Man. Het heeft uiteindelijk acht jaar geduurd voordat het zover was.

De tram uit SF is vrij laag gebouwd en vereist tamelijk lage draaistellen om niet te hoog op de poten te staan. Twee h0-draaistellen, van onder een Umbauwagen van Roco, werden 6mm breder gemaakt en daarmee ontstonden twee platte meterspoordraaistellen. Naar goed Europees gebruik werden deze voorzien van baanschuivers. Ook kreeg de kabeltram de bekerkoppelingen die gangbaar zijn op het Eiland Waan.

Van de originele kabeltrams is alleen wagen 72/73 nog over - hij bestaat uit delen van de twee wagens waarvan hij de nummers draagt, en lijkt niet erg op de tram uit San Francisco. Die heeft een open en een gesloten helft, terwijl de Manx kabeltram een open middendeel heeft en twee gesloten compartimenten aan de einden. En hij is blauw in plaats van groen. Enfin, 't gaat om het idee.
De 72/73 staat tegenwoordig in het vervoermuseum van Jurby op het Isle of Man. 

De B11, zoals we de nieuwe bijwagen zullen noemen, is op een enkel detail na, gereed voor de dienst achter tweeasser A4, ook een Amerikaan in 1:48 waarmee hij een aardige combinatie vormt.


Op het Isle of Man kan de gerestaureerde 72/73 alleen nog rijden op de paardentramlijn, geduwd door een Unimog. De kabeltram van Douglas is al lang ter ziele. Op het Eiland Waan zagen we geen mogelijkheid voor een kabeltram - het zou wel leuk zijn geweest, maar er was echt geen plek voor te vinden. De kabeltram wordt daarom ingezet als bijwagen. Maar je weet nooit...

Proefrit met de mesttram

Om de NZH-loc A1052 deel te laten uitmaken van een compleet ensemble - ja, we denken best museaal op deze modelbaan - is er een replica van de mesttram gebouwd, bestaande uit drie kipwagens. De echte mesttram had er vier, maar dat zou te lang worden.
De wagens zagen er eerder deze week, zo uit de fabriek van de firma Dirkzwager, nog keurig uit, maar kosten noch moeite zijn gespaard om ze een verweerd en verroest uiterlijk te geven, met veel onbestemde poepkleurige vlekken. Zo kan de tram straks in de optocht een goed beeld geven van het bemestingsvervoer zoals dat begin twintigste eeuw plaatsvond tussen de Leidsevaart in Haarlem en de tuinbouwgronden bij Zandvoort.
Vandaag maakte de vieze museumtram een ritje naar de boulevard van het Eiland Waan.

Grijze dwerg

Er zijn heel wat details toegevoegd sinds het vorige stadium: handgrepen, klimijzers, trekhaak. Ook zijn er opschriften aangebracht. Daar gaat straks de verf overheen, en dan worden de plakletters weggekrast zodat de witte ondergrond weer zichtbaar wordt, hopelijk in de vorm van de letters NZH en het nummer A1052.


Vervolgens is de lok geschilderd in één van de vele grijstinten die hij in het echt heeft gehad. De ramen zijn nog afgeplakt, op één na. Een toevallig passerende tramhobbyist kijkt zijn ogen uit. Dat dat ding nog bestaat! Ja, dankzij de werkplaats van het Eiland Waan. Binnenkort een proefrit!

Hij rijdt: De Dwerg

De bouw van de A1052 is inmiddels zo ver gevorderd dat hij een proefrit kan maken. Dat is natuurlijk een historisch moment omdat een nieuwe loc voor het Eiland Waan zijn eerste centimeters rijdt, maar ook omdat het de allereerste keer is dat een loc meteen als DCC-voertuig wordt uitgeprobeerd.

En het resultaat stelde niet teleur. De loc gaat nog even schuil achter het digitale pseudoniem "3", en in die hoedanigheid reed hij z'n proefrit vanavond, op het testspoor waarover de Waanse materieelfabriek beschikt. Op onderstaande haarscherpe opname is alleen de loc in beweging: hij rijdt!


Er werd gereden op bovenleiding en alle wielen aan massa, de enige configuratie waar de loc voor ingericht is, net als het grote voorbeeld. Niet naar NZH-voorbeeld is de Silver+-decoder. De frontseinen, twee daglichtleds aan iedere kant, zijn gedimd. Een gloeilampeffect is het niet geworden, maar in ieder geval zijn het niet zulke oogverblindende frontseinen als je soms ziet op modellocs. Scheenplaten en treeplanken hebben een eerste laag zwart gekregen die straks weer grotendeels zal verdwijnen onder de gebruikelijke okergele stoffige kleurlaag die je op trams en treinen aantreft. Er is nog wel het één en ander te doen voordat de loc in bedrijf kan worden gesteld, maar rijden doet-ie in ieder geval al.

Tweede eloc voor Waan schiet goed op

Een kleine maand na het begin van de bouw van dit model zijn we flink opgeschoten. De basis van de wagenbak is van zwart plastikard (polystyreen). Daaroverheen een laag met ingekraste lattenbekleding.
De scheenplaten met bakveren zijn afkomstig van een plastic bouwkit van een GWR-goederenwagen. Verder is de loc voorzien van voor- en achterbufferbalken en een baanruimer.
Frontverlichting en bestuurders zijn meteen ingebouwd, want dat is achteraf zo lastig. Het wordt toch al een dradenkluwen met zo'n decoder erin. Die komt trouwens achter de opengeschoven schuifdeur, en is dan hopelijk niet te zien door de grote deuropening.
De pantograaf heeft er al jaren van betrouwbare dienst opzitten op het dak van vierasser A3. Die heeft inmiddels al lang een stel Hopkinson-beugels, rechtopstaande sleepbeugels.
De loc zoals hij er nu uitziet. Er ontbreken nog veel details, maar die komen nog wel.

 

Wanneer de A1052 klaar is, beschikt het Eiland Waan over de luxe van twee elocs. Om het beeld van de Dwerg te completeren, zal hij ook een sleep krijgen van drie kipwagens. Dergelijke treinen (maar dan met vier wagens) trok de loc in zijn jeugd tussen Haarlem en Zandvoort, nu ruim honderd jaar geleden.  

Terugkeer van de Dwerg

Het klinkt als een sprookje, maar het is waar: de Dwerg, locomotief A1052 van de NZH, is teruggekeerd op de rails, in schaal 1:45 dan. Hij is gebouwd van polystyreen en wordt aangedreven door het onderstel van een Bachmann 'United Traction'-tweeasser, waarvan ik de assen uiteraard heb vervangen door langere, voor een spoorwijdte van 22,5 mm.



Het verhaal, want dat moet er natuurlijk bij worden verzonnen: nadat de Dwerg in 1949 bij een aanrijding met een Boedapester ernstig was beschadigd, wilde de NZH ervan af. Reparatie werd niet lonend geacht. Het trambedrijf van het Eiland Waan dacht daar anders over, en verwierf de onfortuinlijke loc voor een spotprijsje. Hij werd provisorisch hersteld en in dienst genomen als dienstvoertuig. Na vele decennia trouwe dienst raakte hij in onbruik - zijn taken werden steeds vaker overgenomen door sterkere vierassige motorrijtuigen wanneer die geen dienst hadden.
Als eerbetoon aan het 150-jarig bestaan van de tram in het nabije Nederland werd de loc onlangs opgeknapt. Hij dateert immers uit de begintijd van de Nederlandse elektrische tram, en werd ooit gebouwd voor de Eerste Nederlandse Electrische Tramweg-maatschappij. Een passende groet dus, vanuit Port Ehgl (Waan) naar Zandvoort!