Automatisch koppelen met Sprat & Winkle

Strikt gesproken speelt dit zich niet meer af op het Eiland Waan, maar het is er een vervolg op, dus ik vertel het toch maar hier. Eerder gepubliceerd op het Spoornulforum.

We zijn aan het experimenteren met automatische koppelingen van Sprat & Winkle (S&W). De koppelingen worden geleverd als plat etsplaatje, plus nieuwzilverdraad en ijzerdraad. Een tweede etsplaatje bevat de montagerechthoekjes waaraan de koppelingsonderdelen worden opgehangen en waarmee ze worden bevestigd onder de wagenbak. Er is enig soldeerwerk nodig.

Hoezo automatische koppelingen? Het ligt in de lijn der verwachtingen dat een toekomstig tramproject in 0 het zal moeten hebben van handbestuurde motorrijtuigen en rangeerbewegingen met bijwagens en werkmaterieel. Dat is heel wat anders dan het automatisch rondjes rijden met vaste combinaties zoals op het Eiland Waan. Daar voldeed de bekerkoppeling uitstekend om handmatig tramstellen te vormen die dan enkele uren ongewijzigd bleven.

Bij automatische koppelingen in 0 denk je tegenwoordig al gauw aan Lenz, maar aan de voorgevel van de relatief kleine tramvoertuigen ziet dat er nogal onevenwichtig uit. Het meest prominente deel van de S&W is de koppelhaak, die smal is. Geen zware koppelkop. Verder heeft de koppeling een brede beugel - bij spoormaterieel zit die tussen of onder de buffers.

Op de foto valt de chemisch gezwarte koppelhaak niet eens meteen op. Hij domineert in ieder geval niet. Of je de koppelbeugel ziet, hangt ook van de lichtval af. Hij is hier matgrijs geverfd.

Van opzij is de beugel nauwelijks te zien; de koppelhaak steekt niet veel verder uit dan de bekerkoppeling van het grote voorbeeld. Goed te zien is het naar beneden hangende ijzerdraadje, dat straks een rol gaat spelen bij het ontkoppelen.

Eerst maar eens aankoppelen. Bij het naar elkaar toe rijden komen de koppelhaken naast elkaar. Ze hangen niet centraal boven het spoor, maar wijzen naar rechts. Dat komt mooi uit, want echte bekerkoppelingen hangen doorgaans ook opzij als ze niet in gebruik zijn.

Zo ziet het er van boven uit:

De gebogen voorkant van de haak glijdt soepel onder de koppelhaak, en bij het andere voertuig gebeurt hetzelfde. De haak wil weer naar boven door een tegengewicht dat onder de wagenbak hangt. De zwaartekracht werkt altijd, dus de haak komt altijd weer naar de horizontale positie terug. En voilà, gekoppeld zijn de voertuigen.

Het ontkoppelen gebeurt magnetisch. Ik heb permanentmagneten onder het spoor gebruikt. Magnetisme werkt altijd, net als de zwaartekracht, dus zodra het ijzerdraadje van de koppeling zich boven de magneet bevindt, wil de hele koppeling naar beneden. S&W levert daartoe magneten die lang genoeg zijn om beide koppelingen tegelijk aan te trekken; ik heb twee kleine neodymium-magneten onder het spoor geplaatst. Onder iedere groene strook zit er een, centraal in het spoor. De haken gaan omlaag.

Nu kun je twee dingen doen: het tractievoertuig wegrijden en het getrokken voertuig achterlaten; of het getrokken voertuig los opduwen. Wanneer je begint te duwen, staan de koppelingen nog omlaag, dus er wordt niet opnieuw aangekoppeld; de hele haak bevindt zich dan achter de koppelbeugel.

Wat gebeurt er onder de vloer? Simpel gezegd: de koppeling is een asymmetrische wip. Ongeveer halverwege is de koppeling opgehangen aan een draaipunt, dwars onder de bufferbalk, bestaande uit twee omgebogen draadjes. Het tegengewicht, de vertinde 'peddel' rechts, is het zwaarste deel van de wip, en houdt de koppelarm omhoog tegen de beugel aan.

Bevindt het bungelende ijzerdraad zich boven een magneet, dan wordt het aangetrokken en scharniert de koppeling om het draaipunt omlaag. Ontkoppeld!

De nulversie van S&W is uiteraard ontwikkeld voor spoormaterieel, en gaat uit van een wagenbodemhoogte van 20mm boven spoorstaaf. In plaats van het bungeldraadje kun je dan drie ijzeren schakels aan de koppeling hangen. In de praktijk blijkt de 12mm b.s. van mijn trams geen bezwaar te zijn. Er is dan nog altijd ruimte genoeg om de koppelhaak omlaag te laten klappen.

Uitslag van het experiment: positief. Dit werkt goed, is niet kwetsbaar en niet al te lelijk. Ik overweeg wel om de koppelbeugel van iets dunner draad te maken; dat kan best, zolang je maar geen goederentreinen van 60 assen wilt trekken.

De webwinkel van de leverancier, http://www.wizardmodels.co.uk/, had op het moment van schrijven enkele technische problemen, maar functioneert doorgaans probleemloos.

Bedankt en vaarwel A36, welkom HTM 36

In de begintijd van het Eiland Waan (1996) was er bijna geen oorspronkelijk materieel van de Manx Electric Railway. Dat moest ik nog bouwen. Daarom werd onder andere Ombouwer HTM 36 omgespoord om te kunnen rijden op het 22,5mm-spoor van Waan. Ook kreeg de wagen de rode balkonschermen en zijpanelen die veel trams van het Isle of Man ook hebben, en werd hij in het nummerschema opgenomen als A36.

Het model had ik al in 1980 gebouwd uit karton, waarbij ik uiteraard heel wat fouten heb gemaakt. De wagenbak is op verschillende plaatsen niet zo strak en stevig als het zou kunnen, want zoals ik inmiddels weet is dat zeer wel mogelijk met karton. Het vensterglas is gemaakt van dik overheadsheet, en daarvoor heeft de modelbouwer tegenwoordig betere alternatieven. Ik heb niet geprobeerd alles bij deze 'makeover' te verbeteren - dan kan ik beter een nieuwe 36 bouwen en de oude weggooien, maar daarvoor is hij me inmiddels te dierbaar. De foto's zijn natuurlijk genadeloos en tonen de gebreken, inclusief het kwastwerk, maar desondanks is het model een overtuigende weergave van de 36 (zoals 'Haagse bronnen' ongetwijfeld kunnen bevestigen).

Nadat de Ombouwer bijna twintig jaar dienst heeft gedaan op het Eiland Waan is er inmiddels zoveel passend materieel voor dat bedrijf gebouwd dat ik kon besluiten om de A36 weer terug te schilderen naar de oorspronkelijke Haagse uitvoering. Dat is gebeurd, en dat niet alleen. Ik heb de wagen ook weer omgespoord naar normaalspoor, en gelijk de 30 (!) jaar oude Lima-motor maar eens vervangen. Die was weliswaar netjes getemd door de instellingen van de Lenz-decoder, maar het bleef een wispelturige stroomvreter. De tweeasser heeft nu gewoon een cilindervormige motor met een wormwiel en kan nu echt l a n g z a a m rijden. Bijkomend voordeel van de nieuwe motor is, dat de hele aandrijving nu onder de vloer zit. Dat werd ook tijd. Voor en na:

Als normaalsporig model zou de tram straks best eens te gast kunnen zijn op een baan zonder bovenleiding. Geen gezicht natuurlijk, maar vooruit. Daartoe moest de wagen omschakelbaar gemaakt worden voor tweerailbedrijf. Op het Eiland Waan reed hij onder de functionele bovenleiding, met beide spoorstaven als retour. Die mogelijkheid heeft de normaalsporige versie nog steeds, maar daarnaast is hij ook eenvoudig om te schakelen naar het tweerailsysteem. Schakelaar e.d. zijn inmiddels gecamoufleerd, hoor.

En aangezien er toch al een decoder in het dak van de 36 zat, is de wagen ook voorzien van functionerende frontseinen. De 'koplampen' die het model had, waren feitelijk niet meer dan ronde plaatjes, geplakt op het balkonscherm. Nu moest er een LED in, en dat vereiste nogal wat hakwerk. De vloer van het model zat namelijk precies achter het frontsein; in het echt zit de vloer lager, en de lamp dus boven vloerhoogte.

De frontseinen zijn kokertjes, met daarin een reflector met een gat erin. Alles, zoals bij mij wel vaker, geheel gemaakt van papier en karton. Aan de voorzijde zit een schijfje 'glas', vastgelijmd met transparant opdrogende cockpit-lijm, de Canopy Glue uit de vliegtuigmodelbouw. Warmwit ledje erin, lichtsterkte temperen met CV55 en 56, en het effect stemt me tevreden.

De stootbuffers hebben tijdens het bedrijf op Waan het nodige te verduren gehad, en die waren daardoor ingedrukt tegen het balkonscherm. In het echt zitten daar twee veren tussen om de klappen op te vangen. Een representatie daarvan (korte stukjes buis) is aangebracht, waardoor de buffer weer de goede vorm heeft, en hopelijk ook houdt.

Tenslotte is de Haagse Ombouwer 36 op proef voorzien van de automatische Spratt & Winkle-koppeling, waarover later meer.
Tot slot nog een keertje "voorheen en thans":

Arnhem - Volgende Halte

Op 20 en 21 juni trad het Eiland Waan op in de Van Gend & Loos-loods van het Openluchtmuseum in Arnhem. De loods en de naastgelegen tramremise waren het middelpunt van de stad- en streekvervoermanifestatie 'Volgende Halte: Openluchtmuseum'.

De bemanning van Waan - Marcel, Jan, Bert, Elke en Rob - ontving vele belangstellende kijkers, lang niet allemaal modelbouwers. Ook maakten we van de gelegenheid gebruik om bij te praten met vele vrienden en bekenden uit de modeltram- en trammuseumwereld.

Het was een fantastisch weekeinde, zowel voor de bezoekers als voor de 'standhouders'. Na 20 jaar in het tentoonstellingscircus was dit waarschijnlijk de laatste keer dat we met Waan op stap waren. De baan blijft voortaan thuis. Maar je weet maar nooit...



Bezoekers op de baan: GETA-vierasser 71 stond te kijk op het middenspoor van de remise, en een Amstelveense Bemo-goederenwagen reed rondjes achter onze NZH A1052.

Ploep! Weg! Dan maken we toch 'n nieuwe

De schadegevallen van Schwerin zijn hersteld. De tentoonstelling Kleine Bahn Ganz Groß verliep prima, maar de op zich sfeervolle locatie van een oude locloods had wel onverwachte risico's. Niet alleen bij het Eiland Waan, ook bij enkele andere trambedrijven werden essentiële onderdelen opgeslokt door de infrastructuur van de locatie.

De kunststof valraambalk van PCC 1003, die van de wagen afviel en spoorloos verdween in het rooster tussen het 1:1-spoor, is vervangen door een nieuw geconstrueerd exemplaar van messing. De horizontale balk onder het front hoort echt bij het gezicht van de PCC, en is uiteraard ook belangrijk als veiligheidsmaatregel. Als een obstakel de balk raakt, klapt (in het echt dan) een vangschep naar beneden die het obstakel wegschept voor de wielen. Hopelijk.

Bij het plaatsen van de demontabele pantograaf op dubbelgelede A 205 bleek dat twee van de drie bevestigingspunten ook demontabel waren geworden. Gevolg: de pantograaf kon niet meer bedrijfszeker op het dak worden gezet. Daarom was de 205 in Schwerin slechts enkele minuten te zien en werd hij snel weer weggemoffeld. De bevestigingspunten zijn nu onwrikbaar verbonden aan de onderkant van het dak - je kunt de tram er zelfs aan optillen - maar door de ingewikkelde, peuterbestendige constructie van dit oorspronkelijk als speelgoed gefabriceerde kreng was dat wel de moeilijkste klus van de drie.

Tenslotte heeft de A251 zijn verloren geraakte richtingfilmkastdeksel weer teruggekregen. Ook dat verdween in het beruchte rooster, en werd zodoende toegevoegd aan de collectie van het spoorwegmuseum van Schwerin, Mecklenburg. De deksels van de model-filmkasten zijn afneembaar om de bestemmingen te kunnen veranderen.




Andere klusjes, minder zichtbaar, zijn ook uitgevoerd. Zo bleek in Schwerin de nieuwe tweede DCC-aansluiting, aan de achterzijde van Waan, niet te werken. Thuisgekomen bleek dat de vijfpolige DIN-bus keurig was ingebouwd en aangesloten op de 24-polige stekkerbus, maar dat de bijbehorende aders in de verbindingskabel naar de voorkant van de baan ontbraken. Die zijn dus toegevoegd.

Tenslotte is het opgeslokte onderlegschijfje met 6mm-gat netjes vervangen door een reserve-exemplaar.

Evenementenlijn Kreekhuizen - Waan v.v.

Na de winterslaap is het Eiland Waan eind april 2015 op reis geweest, en wel helemaal naar Schwerin in Duitsland. Daar werd de modeltramtentoonstelling Kleine Bahn, Ganz Gross (KBGG) gehouden. Waan maakte daar deel uit van een grote, spontaan tot stand gekomen Nederlandse inbreng, samen met de trambedrijven van Waelstede, SKIPtram, Kreekhuizen, en Rheinberg.
De bij deze gelegenheden traditionele evenemententramlijn-in-het-klein werd deze keer verzorgd door René Hoppels Kreekse Tram Dienst. Het bedrijf had de enkelgelede Boeing 258 ingezet op de interschalige tramlijn naar Waan, die vertrok vanaf het kopeindpunt in Kreekhuizen.




De doorgaans op deze evenementendienst ingezette Waanse tweeassers A36 en A251 waren niet beschikbaar, omdat ze een andere taak hadden; ter gelegenheid van KBGG waren deze twee wagens ingetuigd als de historische lijnen 1 en 2 van Schwerin.




Al met al was onze deelname aan "Schwerin" zeer geslaagd. De vele gesprekken, lang en kort, in het Duits, Engels en Nederlands, met de andere trammodelbouwers, zullen ons nog lang bijblijven. Ook de prachtig gerestaureerde stad zelf, en haar moderne trambedrijf, waren de reis van in totaal 1200 kilometer meer dan waard. Dankeschön!

Bord voor de kop

Nog wat kleine klusjes, voordat Waan aan de winterslaap begint.

Er waren al enige tijd witmetalen bushaltepalen naar Engels voorbeeld in voorraad, maar die blijken aan de korte kant te zijn. Een 1:43½-reiziger loopt met z'n hoofd tegen het paaltje aan. Dat vindt de Inspectie Leefomgeving & Transport vast niet goed.

Om ongewenste botsingen tussen reizigers en het bordje te voorkomen, is de paal met behulp van een messingbuisje ca. 7 mm verhoogd.


Daarna zijn de (twee) paaltjes geschilderd en daarmee klaar om te worden geplaatst. 

Klusjes gedaan

De veertien punten uit de 'snag list' van het Spoornulweekeinde zijn allemaal afgehandeld. Het Eiland Waan is klaar voor Schwerin!

En dat mag ook wel, want het wordt zo langzamerhand te koud in de garage om er nog lang te zitten.

Niet alleen voor Kleine Bahn Ganz Gross zijn we startklaar, ook voor de verhuizing die er nog tussendoor komt. We gaan verkassen naar een appartement, kleiner dus - maar ik blijf nulspoorder, hoor.

Een laatste karweitje, niet op de lijst, maar al lang een doorn in het oog die verholpen moest worden: het te hoge dak van rijtuig 58. Geïnspireerd door de kartonbouwpakketten van Alphagrafix, waaronder ook rijtuigen met bolle daken zijn, heb ik dat materiaal ook gebruikt.

Zo zag het eruit:



Het dak is te dik. Het moet eigenlijk wat platter zijn.
Ik gebruikte deze constructie; links het oude dak:


En dit is het resultaat:



Op de foto ontdekte ik dat het dak op de lichtkap nog niet helemaal vastzat. Dat is inmiddels ook in orde. Het dak is later nog gebroken wit geschilderd, dezelfde kleur als de daklijst en de lijst onder de ramen. Rijtuig B58 gaat nu de doos weer in om daar waarschijnlijk pas eind april weer uit te komen.