Zijwanden en kop A508

De bouw van de wagenbak uit bristolkarton is een afwisseling van nauwkeurig snijden, schilderen, snijden, lijmen, schilderen...

Klinknagels tellen

Ook deze tram wordt weer gemaakt uit bristolkarton. Anders dan bij eerdere modellen kan ik bij deze tram niet negeren dat hij vol klinknagels zit. 

Als proof of concept heb ik een stukje zijwand gemaakt. De klinknagels worden met een dikke naald van binnenuit in het karton geprikt.

Even zoeken naar de juiste ondergrond en dan de voorgeprinte klinknagels zo regelmatig mogelijk indrukken. De beste ondergrond blijkt niet de snijmat, noch dik textiel, noch rubber, maar 3mm dik massief karton. 

Een beetje te paarse verf en wat gebroken wit kon ik niet weerstaan. 

Budapestertje

 Een Kleine Budapester, dat is de gangbare bijnaam voor de tram die nu in aanbouw is voor Schragenhave. Als NZh-liefhebber wil je natuurlijk een Budapester op je baan, maar dat is voor Schragenhave geen goed idee.

De Budapesters, grote vierassige wagens, reden in formaties van twee of drie wagens. In schaal nul al gauw een meter lang, en zo'n combinatie is gewoon te veel voor een modelbaan van 3m60. 

Voor de lokaaldiensten schafte de NZH een kortere versie van de Budapester-wagens aan. Die reden met een of twee bijwagens, of solo, op de diensten tussen Scheveningen en Voorburg. Voor de lange trajecten naar Leiden en verder waren ze eigenlijk te traag, zeker met twee aanhangrijtuigen.

Zo'n korte Budapester, zeker alleen rijdend, is wel passend voor Schragenhave. Zo is het Hongaarse materieeltype vertegenwoordigd, en wel door een wagen waar ruimte voor is. 

Het frame en de draaistellen zijn in ruwbouw gereed; nu is het tijd voor de eerste proefritten. Kan de tram door het knelpunt, de krappe S-vormige spoorverbinding bij de remise?

Het geraamte van de NZH A508 op het overloopwissel. Kan dat?

De wielen komen in aanraking met het frame. Bij tweerailbedrijf kan dat leiden tot kortsluiting. Ook is er kans op ontsporing als het draaistel niet helemaal vrij kan uitzwenken.

Werk aan de winkel dus!

Video: Schragenhave op het Virtuele Spoornulweekeinde

 Door de covid-maatregen kon het jaarlijkse Spoornulweekeinde niet doorgaan, en daarmee verviel ook het optreden van Schragenhave in de grote zaal in Oldenzaal.

Op het alternatieve Virtuele Spoornulweekeinde leverden nulspoorders hun bijdragen in woord en beeld, en ook wij waren erbij. Vanuit de hobbyruimte vertoonden we een uur lang de trambewegingen op Schragenhave, aangevuld met presentaties over de voorbeeldlocaties, materieelkeuzes en... fietsen. 

Storing van minuut 13 tot 16 omdat ik op de kabel van de camera stond, sorry.

GETA 79: de buitenkant

 Nu de wagen rijvaardig is, en voorzien van een Arhemse sleepbeugel, is de beurt aan het uiterlijk. De GETA 79 was ivoorwit, met donkergroene bufferbalken. Dat is heel anders dan het bonte rood, licht- en donkergeel en bruin van de Steinway Lines.

Gelukkig ging het rood en bruin er makkelijk af met ecologische thinner (maar wel ventileren hoor). 

De hoogglanzende basislaag is geel. Die bevrijden we van de bruine en rode opdruk,

Het overblijvende citroengeel handhaven we, als grondverf voor de ivoorwitte kleur. Ten behoeve van het schilderwerk zijn de glasinzetten uitgenomen.

De ivoorwitte lak is flink verdund, om mooi uit te vloeien. Dekken doet hij niet in één keer, maar dat hoeft ook niet. Een tweede laag - en op enkele plaatsen een derde - worden na droging probleemloos aangebracht, met een prima resultaat. Alles met de kwast.

Het resultaat: een streekvervoerplaatje te Schragenhave: NZH-Tigercub op het remiseterrein, BBA-bus met een groepsvervoer buiten z'n eigen regio, en GETA-tram 79 onder de draad. 

Bij de eerste grote revisie krijgt de GETA 79 dubbele koplampen, zoals het voorbeeld ook had om te voldoen aan de wettelijke regels voor interlokale tramlijnen.

De Erwt

 In de werkplaats van Schragenhave kreeg dit trammetje de bijnaam De Erwt. Niet omdat hij klein is, maar vanwege de naam Birney, die dit tramtype in de USA draagt. Erwt en Birney...

De tram, een Corgi Classics-model in 1:48, ooit verworven op een modelbouwbeurs, stond al jaren in de kast om ooit verbouwd te worden tot een Nederlandse tram. Er hebben drie van deze trams rondgereden op het Arnhemse tramnet, overigens met weinig succes. 

De Amerikaanse rijtuigen, aangeschaft door de Tramwegmaatschappij Oosterbeek-Laag (TOL), arriveerden pas in Nederland toen de TOL al was opgeslokt door de OSM, die spoedig opging in de NBM, die de wagens grif uitleende aan de GETA. Maar ook de Arnhemse tram had weinig plezier van de kleine trams, met een gering motorvermogen en slechts een enkele in- en uitstapdeur.

De wagens eindigden roemloos als aanhangrijtuigen bij de NBM, die ze achter de hand hield voor grote drukte, maar zelden inzette. Al voor de Tweede Wereldoorlog werden de trammetjes gesloopt. 

Ik doste het Corgi-model uit als GETA-tram.

Zó uit de doos: Birney 1668 van de Newyorkse Steinway Lines.

De zware, spuitgietmetalen tram kreeg als aandrijving het chassis van een Rivarossi rangeerlokje. Robuust, en opgewassen tegen het gewicht van de tram. 

Rijden kan hij  alvast, met het op maat gezaagde Rivarossi-onderstel. 

Bij hun Nederlandse eigenaren hadden deze trams natuurlijk geen trolleystang. Op de drieënhalve foto die er bestaat van deze wagens is te zien dat ze een kort sleepbeugeltje hadden, dat bij wisseling van de rijrichting "bovenover" omklapte onder de rijdraad. 

De beugel probeert altijd de verticale stand in te nemen, door de veer onder het draaipunt. In het echt werkte het anders, maar deze oplossing op het model functioneert perfect.

Ook aan het uiterlijk moest iets gebeuren om er een overtuigende GETA-wagen van te maken. Diverse tramhistorici hielpen me aan de juiste nummering (het waren de 78, 79 en 80). Ik koos voor 79, onder andere omdat er al een nul-model van de 78 bestaat. Mij is niets bekend over individuele verschillen tussen deze drie wagens, al waren die er vast wel.

Aanhangrijtuig in dienst gesteld

 Nu de aansturing van de eenassige draaistellen is opgelost, kon het rijtuig afgebouwd worden. De HTM 685 is in dienst genomen, na enkele proefritten.

Proefrit achter de HTM 251, waarmee de wagen een mooie combinatie vormt.

De nummerfilmkasten zijn op het dak geplaatst, en het stopcontact voor de verlichtingskabel is aangebracht in het balkonscherm. Er is nog wel het nodige schilderwerk te verrichten.

De HTM 685 is gecompleteerd met handgrepen, wagennummers, biezen, en in gebruik genomen door passagiers. De werkplaats van Schragenhave is klaar voor een volgend project, dat achter de 685 al opdoemt.

 

Aangepaste draaistelconstructie

 Na een suggestie van GerardvV op het Beneluxspoor-forum is er een tussenschakel ingebouwd in het aansturingsmechanisme van de eenassige draaistellen.

De koppeling stuurt nu niet langer het voorste draaistel direct aan. In plaats daarvan vormt de koppeling de stok van een T, met het draaipunt op de kruising van de stok en de dwarsbalk.

Vanaf de dwarsbalk lopen stangen naar het draaistel, maar hoe dichter die stangen bij het draaipunt van de koppeling zitten, hoe kleiner de beweging is die wordt overgedragen op de truck. Precies wat we nodig hebben. 

Het rijdt nu prima door de bogen en ziet er zo uit:

Proefrit booginstelling trucks

Omdat de lange koppelstangen rechtstreeks aan de eenassige trucks zitten, begint de truck zich al in te stellen op de boog voordat die is begonnen. Je ziet dat de eerste truck scherper rechtsaf wil dan het spoor op dat punt. (De tram rijdt naar links.)

Nog erger is dat het achterste draaistel, dat zich nog op recht spoor bevindt, ook al doet alsof het in het krapste deel van de boog staat. Het ontspoort niet, maar schuurt wel.

Er moet dus een afzwakkende tussenstap in het mechanisme komen. Er is al een voorbeeld; aan de slag dus maar weer!

Geheel geel

De 650'er heeft nu helemaal z'n eerste laag HTM-geel gekregen. Alle metalen delen staan in de primer.

De volgende stap is het dak. 

Tredebakken

Onder de vloer ontbraken nog de tredebakken. Die zijn gefabriceerd en staan klaar om onder de vloer van de 650'er te worden opgehangen. 

Wagenbak compleet

De balkons zijn bevestigd aan het middendeel van de wagenbak.

Ook zijn de buitenwanden voorzien van beulingijzers en een begin van bufferbalken. 

Het interieur kreeg dubbele en enkele klapbanken. Bij wijze van compromis rijdt de helft van de reizigers vooruit en de andere achteruit.

(Perspectivische vertekening door smartphone-lens)

Balkons glasdicht

De balkon- en deurvensters zijn van glas voorzien. Nu dit priegelwerkje gedaan is, kunnen de balkons met het middenstuk van de rijtuigbak worden verenigd. Ze staan nu nog los, om makkelijk in het balkoninterieur te kunnen werken.

Om verfvlekken op de ruiten te voorkomen, zijn de sponningen en omgeving al geschilderd. Waar nog details moeten worden toegevoegd, zoals latten, buffers en lichtstroomstopcontacten, is nog niet geschilderd. Omdat dat altijd wordt gevraagd: Humbrol HR103 Lining Cream. 

Balkonscène

De balkonschermen, compleet met buitensponningen en bovenrand, zijn in vorm gerold. De kromming wordt gefixeerd door de parabolische rand van het valse plafond, en door een binnenvensterbank met een identieke rand. Daar komt later nog de vloer bij, met zo'n zelfde ronding.

Achter de buitensponning komen de vlakke binnensponningen te staan. Een priegelwerkje dat wel meer stevigheid biedt aan de 'koepel' ofwel vensterpartij.

Het balkon wordt gecompleteerd met twee vouwdeuren per zijkant, in totaal dus vier deurvleugels per in-/uitgang.

Wagenbak in delen

Op basis van een 1:45-NVBS-tekening zijn wanden, deuren, spanten en zo uitgetekend. Ze zijn op dun karton geplakt met houtlijm, en na grondige droging worden ze uitgesneden.

Veren en schuivers

Met bladveren, spiraalveren en baanschuivers krijgen de eenassige draaistellen hun karakteristieke uiterlijk. 

De trucks bestaan uit fosforbrons, messing, en wielen van Lima op assen voor 32mm-spoor.

De bodem!

De eenassige trucks kregen een draaipunt met een groot oplegvlak. De vloer die daarop rust, helpt de trucks horizontaal te houden

Systeem-Kamp of Delmez

De twee trucks zijn verbonden door kruiselingse stangen. Bij motorrijtuigen staat dit o.a. bekend als het systeem-Kamp of -Delmez, bekend uit Rotterdam.

Als de wagen aan zijn koppeling in een boog wordt getrokken, stellen de assen zich in op de boogstraal. 

Dat is fijn bij zo'n grote radstand. Het is ook de reden dat het systeem slecht beviel bij losse motorwagens: er moet aan de koppeling worden getrokken, anders zwabberen de trucks heen en weer. En bij een los motorrijtuig trekt er niets aan de koppeling, dus...

Terug naar normaalspoor

 Na de vorige twee, metersporige, projecten is nu het normaalspoor weer aan de beurt.

Voor mijn twee HTM-tweeassers van Schragenhave bouw ik eindelijk eens een achterwagen, aanhangrijtuig. 

De keus is gevallen op een 650-er. Deze rijtuigen op twee eenassige trucks waren tot 1961 alomtegenwoordig in Den Haag. Er is geen enkel exemplaar museaal bewaard.

Wel behouden is de bijna gelijke 614, waarschijnlijk omdat die een paar meter korter was met z'n enkele i.p.v. dubbele balkondeuren.

 

Eerst maar eens het onderstel. Gelukkig geen aandrijving of stroomafname nodig, deze keer.

 

 

Ganz fertig! Motorrijtuig Schöneiche 34

 Voor de volledigheid nog even een foto van de voltooide Triebwagen 34. De bekabeling in het interieur wordt nog gefatsoeneerd wanneer ik de DCC-decoder installeer. 

Nog een vierasser: Schöneiche Tw 34

 Er lag nog een h0-onderstel in de kast van een Amerikaanse dieselloc. Dus de vier assen verlengd tot zo'n 30mm, zodat de wielstellen geschikt gemaakt konden worden voor 22,5mm-spoor. Nieuwe Bühler-motor erin, met handhaving van de oorspronkelijke vliegwielen, en de aandrijving voor een volgende tram is beschikbaar.

Nu nog de vraag: welk prototype? Ik kan de truckstand niet makkelijk veranderen, omdat het een zinkspuitgietwerk-chassis is. Dus we zitten vast aan een vierasser met dicht bij elkaar staande draaistellen, ofwel trucks, in het tram-parlando. 

Verder wilde ik graag een oorspronkelijk meterspoorrijtuig, liefst in tweerichtingsuitvoering. Dus geen normaalsporige tram die "op het eiland Waan op meterspoordraaistellen is gezet". 

Een zoektocht ondernomen naar vrij korte vierassers op meterspoor, en uitgekomen bij deze:

Felix O, CC BY-SA 2.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0>, via Wikimedia Commons

(Museum-)motorrijtuig 34 van de Strassenbahn Schöneiche-Rüdersdorf bij Berlijn. 

En bouwen maar, in bristolkarton.

De balkons zijn hier korter dan het voorbeeld, omdat dat minder problemen geeft met het krappe profiel van vrije ruimte op het Eiland Waan. Maar na weloverwogen adviezen van modelbouwvrienden koos ik toch voor de lange balkons.

De verzonnen klapdeurtjes maakten weer plaats voor de schuifdeur, die opengeschoven een plaats vindt achter het grote zijraam. Zo klopt alles weer, ook de proporties van de originele tram. 

Het effect is er: een eigenlijk te lange vierasser gezien de truckstand, met een centrale pantograaf en, op de een of andere manier, een ontspannen uitstraling.

Aachen Großraumwagen 1010: niet gesloopt

 Het afgelopen halfjaar, de tweede helft van 2020, is vooral besteed aan de bouw van vierassige motorwagen ASEAG 1010, een Talbot-Grossraumwagen uit Aken. 

Behalve dat Aken vlak bij mijn woonplaats ligt, is er nog een connectie met het Isle of Man. Na de opheffing van het trambedrijf van Aachen in 1974 kocht de Manx Electric Railway zeven Grossraumwagens van deze onderneming. Van zes exemplaren werden alleen de tractie-installaties en nog wat onderdelen naar het Isle of Man gestuurd, waarvoor de zevende wagen - de 1010 - als 'verpakking' zou dienen. 

Door een misverstand kwam de wagen leeg in Douglas aan; de onderdelen van de andere wagens arriveerden afzonderlijk. De 1010 diende nog enige tijd als opslagruimte, maar werd uiteindelijk in verwaarloosde toestand gesloopt.

Stel dat dat niet gebeurd was, en de MER deze tram weer rijvaardig had gemaakt? Dat probeer ik hiermee uit te beelden. 

De wagenbak is gebouwd van bristolkarton, met een eenvoudig onderstel van messing balkjes dat rust op twee Black Beetle-draaistellen.

 

Na

Na veel passen, meten, plakken en schilderen is dit het resultaat:

De 1010 wenst alle bezoekers van het Eiland Waan een Gelukkig '21. 

Toevallig ook te zien op deze foto is de Terminus Tavern, het middendeel van een bekend café op het Isle of Man dat hier een gat in de gevelwand opvult. Op de voorgrond staat de eveneens recent gereedgekomen museumbus van de Waan Electric Railway. Het is een Citroën-busje uit de jaren '20.